Đặt vấn đề
Trong bối cảnh thực hiện chuyển đổi số quốc gia và chiến lược hiện đại hóa giáo dục, việc phát triển năng lực số cho đội ngũ giảng viên trở thành yếu tố then chốt để đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số trong giáo dục và đào tạo. Nghị quyết số 71-NQ/TW ngày 22/8/2025 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hiện đại hóa phương thức giảng dạy, nghiên cứu và học tập trong môi trường số, đồng thời khẳng định rằng đội ngũ giảng viên phải đóng vai trò chủ lực trong quá trình này.
Trường Sĩ quan Thông tin, với nhiệm vụ đào tạo sĩ quan chỉ huy tham mưu thông tin cấp phân đội trình độ đại học và nguồn nhân lực chất lượng cao cho sự nghiệp đổi mới đất nước, đặc biệt trong quá trình xây dựng “nhà trường thông minh”, đã đặt ra yêu cầu đối với đội ngũ giảng viên không chỉ nắm vững kiến thức chuyên môn mà còn phải có năng lực số để áp dụng công nghệ mới vào việc giảng dạy và nghiên cứu. Việc phát triển năng lực số cho giảng viên sẽ giúp nâng cao chất lượng giảng dạy, tạo ra môi trường học tập tương tác sáng tạo và hiệu quả, đáp ứng yêu cầu của quá trình chuyển đổi số trong giáo dục, đồng thời là thành tố trực tiếp góp phần nâng cao chất lượng đào tạo. Đây là một yêu cầu cấp thiết đối với Trường Sĩ quan Thông tin nói riêng và các nhà trường quân đội nói chung, không chỉ giúp bắt kịp xu hướng phát triển giáo dục hiện đại, mà còn đóng góp vào việc xây dựng Quân đội nhân dân cách mạng, chính quy, tinh nhuệ và hiện đại, từ đó hoàn thành tốt nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
1. Khái niệm năng lực số và các yếu tố ảnh hưởng đến năng lực số của giảng viên ở Trường Sĩ quan Thông tin
* Khái niệm năng lực số của giảng viên ở Trường Sĩ quan Thông tin
Theo UNESCO, "năng lực số" là khả năng sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông để truy cập, quản lý, hiểu, giao tiếp, sáng tạo và đánh giá thông tin.
Đối với giảng viên Trường Sĩ quan Thông tin, năng lực số không chỉ là kỹ năng sử dụng công nghệ, mà còn là phương thức tổ chức giảng dạy và nghiên cứu hiệu quả trong môi trường số hóa. Nó thể hiện qua việc vận dụng thành thạo các công cụ số như hệ thống quản lý học tập trực tuyến, bảng tương tác thông minh, phần mềm giảng dạy chuyên dụng nhằm nâng cao chất lượng bài giảng, tăng cường sự tương tác và đáp ứng yêu cầu đào tạo trong bối cảnh chuyển đổi số.
Giảng viên ở Trường Sĩ quan Thông tin là quân nhân có bản lĩnh chính trị vững vàng, được đào tạo bài bản, thường xuyên làm việc trong môi trường quân sự đặc thù, tiếp cận hệ thống thiết bị kỹ thuật số hiện đại, đồng thời tham gia đổi mới nội dung, phương pháp dạy học theo hướng tích hợp công nghệ, lấy người học làm trung tâm. Trong bối cảnh nhà trường xây dựng mô hình “nhà trường thông minh”, năng lực số trở thành tiêu chí quan trọng để nâng cao chất lượng đào tạo, dù thực tế vẫn còn những hạn chế.
Từ cách tiếp cận đó, có thể quan niệm: năng lực số của giảng viên ở Trường Sĩ quan Thông tin là sự tổng hợp của tri thức số, phương pháp tư duy số, kỹ năng số và tố chất cá nhân. Các yếu tố này gắn bó, bổ sung và tác động lẫn nhau, trong đó tri thức số là nền tảng, phương pháp tư duy số là định hướng, kỹ năng số đảm bảo hiệu quả thực hành, còn tố chất cá nhân quyết định sự bền vững và lâu dài của năng lực số.
* Các yếu tố cơ bản quy định năng lực số của giảng viên ở Trường Sĩ quan Thông tin
Năng lực số của giảng viên tại Trường Sĩ quan Thông tin chịu sự chi phối của nhiều yếu tố khác nhau, trong đó nổi bật có ba yếu tố cơ bản: chất lượng đào tạo, bồi dưỡng và rèn luyện năng lực số; môi trường chuyển đổi số trong nhà trường; và tính năng động chủ quan của chính giảng viên. Các yếu tố này tồn tại trong mối quan hệ biện chứng, vừa bổ sung vừa tác động qua lại, tạo nên sự phát triển toàn diện về năng lực số cho đội ngũ giảng viên.
Trước hết, chất lượng đào tạo, bồi dưỡng và rèn luyện năng lực số có vai trò quyết định trực tiếp đến việc hình thành và phát triển năng lực số của giảng viên. Thông qua các chương trình đào tạo được thiết kế khoa học, bám sát thực tiễn, giảng viên được trang bị những kiến thức nền tảng cũng như những kỹ năng công nghệ hiện đại. Đặc biệt, việc đổi mới phương pháp giảng dạy theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động của người học, kết hợp với tăng cường các hoạt động thực hành công nghệ và ứng dụng phần mềm mô phỏng, giúp giảng viên nhanh chóng thích ứng với yêu cầu của giáo dục số. Đồng thời, cơ chế kiểm tra, đánh giá khách quan và thường xuyên cũng là một biện pháp hữu hiệu để đo lường hiệu quả, qua đó điều chỉnh nội dung, phương pháp bồi dưỡng, tạo điều kiện để giảng viên không ngừng nâng cao trình độ số hóa.
Thứ hai, môi trường chuyển đổi số trong Trường Sĩ quan Thông tin là nhân tố quan trọng tạo điều kiện và động lực để giảng viên phát triển năng lực số. Đây là môi trường tổng hợp, bao gồm hệ thống cơ sở vật chất, trang thiết bị công nghệ, hạ tầng kỹ thuật số, các nền tảng học tập trực tuyến, cùng với các quy định, chính sách quản lý và cơ chế khuyến khích, hỗ trợ việc ứng dụng công nghệ số. Không khí làm việc dân chủ, đoàn kết, gắn bó giữa giảng viên, học viên và cán bộ quản lý tạo nên sự tương tác tích cực, thúc đẩy quá trình chia sẻ kinh nghiệm, học hỏi lẫn nhau trong sử dụng công nghệ. Khi môi trường số được xây dựng đồng bộ, hiện đại và thân thiện, giảng viên sẽ có nhiều cơ hội hơn để tiếp cận, thử nghiệm và sáng tạo trong hoạt động giảng dạy, nghiên cứu và quản lý đào tạo.
Thứ ba, tính năng động chủ quan của giảng viên là yếu tố mang tính quyết định đến việc phát triển bền vững năng lực số. Trong bối cảnh khoa học – công nghệ thay đổi nhanh chóng, nếu chỉ phụ thuộc vào điều kiện bên ngoài, giảng viên khó có thể đáp ứng kịp yêu cầu của giáo dục số. Vì vậy, sự tự giác, tích cực và chủ động trong học tập, nghiên cứu, tự rèn luyện đóng vai trò hết sức quan trọng. Giảng viên cần thường xuyên cập nhật tri thức mới, rèn luyện tư duy khoa học, thực hành kỹ năng công nghệ thông tin, đồng thời biết khai thác nguồn tài nguyên số một cách sáng tạo và hiệu quả. Tính năng động này không chỉ giúp giảng viên thích ứng nhanh với thay đổi công nghệ mà còn tạo nên phong cách làm việc độc lập, sáng tạo, gắn liền với phẩm chất, đạo đức và trách nhiệm nghề nghiệp của người sĩ quan – nhà giáo trong môi trường quân sự đặc thù.
Tổng hợp ba yếu tố trên cho thấy, năng lực số của giảng viên Trường Sĩ quan Thông tin không chỉ được quyết định bởi chất lượng đào tạo, môi trường số mà còn phụ thuộc mạnh mẽ vào sự nỗ lực chủ quan của chính bản thân họ. Đây là cơ sở để nhà trường xây dựng các chính sách đồng bộ, vừa nâng cao chất lượng đào tạo, hoàn thiện môi trường chuyển đổi số, vừa khuyến khích và phát huy vai trò chủ động, sáng tạo của mỗi giảng viên.
2. Thực trạng phát triển năng lực số của giảng viên tại Trường Sĩ quan Thông tin
Trong những năm gần đây, Trường Sĩ quan Thông tin đã quan tâm lãnh đạo chỉ đạo hoạt động chuyển đổi số trong giáo dục và đào tạo; chú trọng đầu tư vào cơ sở vật chất, trang thiết bị công nghệ và hạ tầng số nhằm phục vụ cho công tác giảng dạy, nghiên cứu và quản lý đào tạo. Điều này tạo ra môi trường thuận lợi để đội ngũ giảng viên từng bước tiếp cận, rèn luyện và phát triển năng lực số.
Về ưu điểm, phần lớn giảng viên đã được trang bị tri thức số cơ bản, đặc biệt là kiến thức về các phần mềm hỗ trợ giảng dạy, hệ thống học tập trực tuyến và công cụ quản lý lớp học. Đây là nền tảng quan trọng giúp họ tích hợp công nghệ vào thực tiễn giảng dạy quân sự. Bên cạnh đó, giảng viên bước đầu hình thành được phương pháp tư duy số, thể hiện qua khả năng phân tích, xử lý và giải quyết tình huống sư phạm trong môi trường số hóa một cách có hệ thống. Kỹ năng số cũng từng bước được cải thiện; nhiều giảng viên đã thao tác thành thạo với phần mềm trình chiếu, công cụ tương tác trực tuyến, kho học liệu điện tử và các ứng dụng phục vụ nghiên cứu khoa học. Ngoài ra, tố chất cá nhân của giảng viên được phát huy, thể hiện ở tinh thần trách nhiệm cao, ý thức tự học, khả năng thích ứng với công nghệ mới và thái độ nghiêm túc trong bảo mật thông tin quân sự, góp phần nâng cao kỷ luật, tính chính xác và an toàn trong môi trường giảng dạy.
Những ưu điểm trên có được là nhờ quá trình đào tạo, bồi dưỡng ngày càng được chú trọng, với chương trình cập nhật và tăng cường tính thực hành; môi trường chuyển đổi số của nhà trường không ngừng được cải thiện, cơ sở vật chất và mạng lưới công nghệ ngày càng hiện đại; đồng thời, đa số giảng viên thể hiện tinh thần chủ động, năng động trong học tập và ứng dụng công nghệ vào giảng dạy, nghiên cứu.
Tuy nhiên, năng lực số của giảng viên vẫn tồn tại những hạn chế nhất định. Trước hết, tri thức số của một bộ phận giảng viên chưa theo kịp sự phát triển công nghệ mới, đặc biệt trong việc tiếp cận các khái niệm như trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn hay điện toán đám mây, khiến việc ứng dụng công nghệ số còn hạn chế. Phương pháp tư duy số chưa đồng đều, nhiều giảng viên vẫn dạy theo lối mòn truyền thống, thiếu sáng tạo, chậm thích ứng với sự thay đổi nhanh của môi trường số. Kỹ năng số của không ít giảng viên mới dừng ở mức cơ bản; khả năng khai thác dữ liệu số còn bị động, thao tác với phần mềm tích hợp chưa thành thạo, chưa tối ưu hóa được công nghệ trong giảng dạy. Về tố chất cá nhân, một số giảng viên chưa phát huy đầy đủ tinh thần tự đổi mới, còn ngại thay đổi, chưa thể hiện tính tiên phong trong chuyển đổi số, đồng thời chưa thực sự nghiêm túc trong việc tuân thủ các yêu cầu bảo mật thông tin số.
Nguyên nhân của những hạn chế này xuất phát từ nhiều phía. Chất lượng đào tạo, bồi dưỡng về năng lực số ở một số nội dung còn thiên về lý thuyết, thiếu tính thực tiễn; cơ sở vật chất và hạ tầng công nghệ tuy được cải thiện nhưng chưa thật sự đồng bộ, còn bất cập trong việc kết nối và khai thác. Bên cạnh đó, tính chủ động của một bộ phận giảng viên chưa cao, vẫn có tâm lý ngại thay đổi, chưa thường xuyên cập nhật công nghệ mới. Ngoài ra, chính sách hỗ trợ, khuyến khích phát triển năng lực số của giảng viên chưa toàn diện, chưa có cơ chế động viên kịp thời cho những người có sáng kiến trong đổi mới phương pháp giảng dạy số.
Như vậy, có thể thấy năng lực số của giảng viên Trường Sĩ quan Thông tin đã đạt được những bước tiến quan trọng, song vẫn còn không ít khó khăn, bất cập. Điều này đòi hỏi nhà trường phải tiếp tục có các giải pháp đồng bộ, vừa phát huy thế mạnh, vừa khắc phục hạn chế để đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số trong giáo dục quân sự hiện nay.
3. Yêu cầu và giải pháp phát triển năng lực số của giảng viên tại Trường Sĩ quan Thông tin
* Yêu cầu phát triển năng lực số của giảng viên tại Trường Sĩ quan Thông tin
Phát triển năng lực số của giảng viên Trường Sĩ quan Thông tin là một yêu cầu khách quan, xuất phát từ cả sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ số lẫn nhiệm vụ đặc thù của giáo dục quân sự. Quá trình này không thể tách rời khỏi tiến trình chuyển đổi số trong Quân đội cũng như nhiệm vụ chính trị trung tâm của Nhà trường, bởi đây chính là nền tảng để góp phần xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại.
Trước hết, phát triển năng lực số phải gắn liền với chiến lược chuyển đổi số của Quân đội. Điều này đòi hỏi giảng viên không chỉ dừng lại ở việc sử dụng thành thạo các công cụ công nghệ, mà còn phải biết khai thác chúng để đổi mới phương pháp giảng dạy, nâng cao hiệu quả nghiên cứu khoa học, đồng thời hỗ trợ cho công tác chỉ huy – tham mưu trong huấn luyện. Chỉ khi làm chủ được công nghệ, giảng viên mới có thể đáp ứng yêu cầu của mô hình huấn luyện hiện đại trong Quân đội.
Thứ hai, phát triển năng lực số phải phục vụ trực tiếp cho việc thực hiện thắng lợi nhiệm vụ chính trị trung tâm của Nhà trường. Trường Sĩ quan Thông tin có trách nhiệm đào tạo đội ngũ sĩ quan thông tin vừa có bản lĩnh chính trị vững vàng, vừa có trình độ chuyên môn cao, đủ khả năng tiếp cận và làm chủ công nghệ hiện đại. Năng lực số của giảng viên vì thế trở thành nhân tố quyết định chất lượng đào tạo, bảo đảm học viên sau khi tốt nghiệp có thể hoàn thành tốt nhiệm vụ trên các cương vị được giao.
Thứ ba, phát triển năng lực số của giảng viên phải diễn ra thường xuyên, thực chất, tránh hình thức. Điều này có nghĩa là quá trình rèn luyện không chỉ dựa trên các khóa đào tạo ngắn hạn hay hoạt động bồi dưỡng mang tính phong trào, mà phải được duy trì liên tục thông qua tự học, nghiên cứu và thực hành công nghệ. Thước đo chủ yếu của năng lực số không nằm ở chứng chỉ hay hình thức bên ngoài, mà ở hiệu quả ứng dụng thực tiễn trong giảng dạy, nghiên cứu và phục vụ nhiệm vụ quân sự.
* Giải pháp phát triển năng lực số của giảng viên tại Trường Sĩ quan Thông tin
Để phát triển năng lực số của giảng viên tại Trường Sĩ quan Thông tin đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số, cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp. Thứ nhất, chú trọng nâng cao nhận thức và tăng cường tuyên truyền. Đây là giải pháp có ý nghĩa định hướng, giữ vai trò tạo nền tảng cho mọi hoạt động. Khi cấp ủy, chỉ huy quán triệt sâu sắc tầm quan trọng của chuyển đổi số và thường xuyên tổ chức bồi dưỡng, tuyên truyền, giảng viên sẽ nhận thức rõ trách nhiệm, từ đó chủ động học hỏi, khai thác nền tảng học liệu số và hình thành thói quen nghiên cứu suốt đời.
Thứ hai, tập trung cải thiện cơ sở vật chất và hạ tầng công nghệ, coi đây là điều kiện thiết yếu để giảng viên có môi trường rèn luyện và ứng dụng kỹ năng số. Việc đầu tư xây dựng phòng học thông minh, thư viện điện tử, hệ thống quản lý đào tạo trực tuyến, cùng với trang bị máy tính, phần mềm và đường truyền Internet tốc độ cao, sẽ tạo ra môi trường học tập – giảng dạy thuận lợi, giúp giảng viên phát huy khả năng sáng tạo và nâng cao hiệu quả ứng dụng công nghệ.
Thứ ba, xây dựng khung năng lực số cho giảng viên. Khung năng lực này có vai trò định hướng, đồng thời là tiêu chuẩn để đánh giá trong quá trình đào tạo và tự bồi dưỡng. Nội dung khung cần bao gồm các tiêu chí cơ bản như vận hành thiết bị, xử lý dữ liệu, thiết kế bài giảng số, giao tiếp – hợp tác trong môi trường số và bảo đảm an toàn thông tin. Đây sẽ là cơ sở quan trọng để nhà trường chuẩn hóa hoạt động đào tạo và để giảng viên xác định lộ trình phát triển cá nhân.
Thứ tư, nâng cao chất lượng đào tạo và bồi dưỡng. Đây là con đường trực tiếp giúp giảng viên cập nhật tri thức, rèn luyện kỹ năng và phát triển tư duy số. Nội dung chương trình phải thường xuyên đổi mới, bổ sung kiến thức về trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, điện toán đám mây, an ninh mạng. Phương pháp đào tạo cần kết hợp giữa lý luận và thực hành, khuyến khích mô phỏng, học tập qua dự án, diễn tập số hóa, bảo đảm tính thiết thực, hiệu quả, tránh chạy theo hình thức.
Thứ năm, phát huy nhân tố chủ quan của giảng viên. Đây là yếu tố quyết định chất lượng và tính bền vững của quá trình phát triển năng lực số. Mỗi giảng viên phải xác định rõ trách nhiệm, động cơ học tập và rèn luyện, đồng thời không ngừng đổi mới phương pháp giảng dạy. Nhà trường cần có cơ chế khuyến khích, động viên, gắn kết quả phát triển năng lực số với công tác đánh giá, thi đua, bổ nhiệm và quy hoạch cán bộ. Khi nhân tố chủ quan được phát huy, đội ngũ giảng viên sẽ có động lực tự học, tự đổi mới và sáng tạo, đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số trong giáo dục quân sự.
Kết luận
Phát triển năng lực số của giảng viên tại Trường Sĩ quan Thông tin là nhiệm vụ mang tính chiến lược, gắn liền với tiến trình chuyển đổi số của Quân đội và mục tiêu xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại. Năng lực số không chỉ quyết định hiệu quả giảng dạy, nghiên cứu mà còn trực tiếp ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo sĩ quan thông tin, góp phần bảo đảm nguồn nhân lực chất lượng cao cho toàn quân.
Để đạt được mục tiêu này, cần triển khai đồng bộ các giải pháp từ nâng cao nhận thức, hoàn thiện cơ sở hạ tầng công nghệ, xây dựng khung năng lực số cho giảng viên, đổi mới đào tạo bồi dưỡng đến phát huy tính chủ động, sáng tạo của từng cá nhân. Sự chỉ đạo chặt chẽ của lãnh đạo, nhà trường và tính tích cực chủ động của giảng viên là điều kiện quyết định để quá trình phát triển năng lực số diễn ra thường xuyên, thực chất, tránh hình thức.
Chỉ khi đội ngũ giảng viên Trường Sĩ quan Thông tin đủ năng lực thích ứng và sáng tạo trong môi trường số, nhà trường mới có thể nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo, hoàn thành tốt nhiệm vụ chính trị trung tâm, đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới.
Tài liệu tham khảo
1. Bộ Quốc phòng (2022), Chiến lược chuyển đổi số trong Quân đội đến năm 2030.
2. Bộ Chính trị (2025), Nghị quyết số 71-NQ/TW ngày 22/8/2025 về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo.
3. Chanin Tungpantong (2022), Factors Influencing Digital Transformation Adoption among Higher Education Institutions during Digital Disruption, Higher Education Studies; Vol. 12, No. 2.
4. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Tập I, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật.
5. Đảng ủy Trường Sĩ quan Thông tin (2021), Nghị quyết số 204-NQ/ĐU ngày 15/4/2021 về lãnh đạo thực hiện chuyển đổi số trong giáo dục, đào tạo.
6. Phan Thị Thanh Hải (2022), Phát triển năng lực của giảng viên đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số trong giáo dục đại học, Tạp chí điện tử Lí luận chính trị.
7. Thủ tướng Chính phủ (2020), Quyết định số 749/QĐ-TTg ngày 3/6/2020, phê duyệt "Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030".
8. UNESCO (2018), A global framework of reference on digital literacy, UNESCO Institute for Statistics.
